Mehmet Başaran: ‘Trakya’nın Bağrından Çıkan Bir Haykırış’

“Ahlat Ağacı”, “Memetçik Memet” ve “Yüreğin Sesi Zeytin Ülkesi” adlı kitapları köy enstitülerinin kuruluşunun 80. yıldönümünde okurlarla buluşan Mehmet Başaran söyleşisi.

“Şiir dünyayı daha güzel yapma, ufku genişletme, yolu yürünür hale getirmeye çalışır,” diyen Başaran’ın ilk kitabı “Ahlat Ağacı”dır.

KADİR İNCESU

2000’de Burhaniye’deki yazlığında Güngör Gençay, Bülent Güldal ve Muzaffer Uyguner ile birlikte ziyaret ettiğimiz Talip Apaydın’ı 2009’un ocak ayında Adana Kitap Fuarı’nda gördüğümde nasıl sevindiğimi anlatamam. Adnan Binyazar ve Turhan Günay ile köy enstitüleri üzerine bir panelde konuşmacıydı. Literatür Yayınları standında yeni baskısı yapılan kitaplarını imzalarken uzun uzun sohbet etme imkânı da bulmuştuk. İşte ilk olarak o gün dikkatimi çekti Literatür Yayınları…

Koronavirüs nedeniyle sıkıntılı günler yaşadığımız şu günlerde, Literatür ailesine köy enstitüleri deyince akla gelen ilk isimlerden birisi olan Mehmet Başaran’ın de katıldığını duymak heyecanlandırdı beni.

Yayıncılığın da çok zor günler geçirdiği bir dönemde Fakir Baykurt Talip Apaydın, Mahmut Makal ve Mehmet Başaran gibi çok değerli isimlerin köy enstitülerinin kuruluşunun 80. yıldönümünde aynı çatı altında bir araya gelmesi çok önemli… Geçtiğimiz günlerde Başaran’ın “Ahlat Ağacı”, “Memetçik Memet” ve “Yüreğin Sesi Zeytin Ülkesi” adlı kitapları okurlarla buluştu.

Öyküleriyle tanıdığım, her sözüne ‘cancağızım’ diye başlayan Mehmet Başaran öğretmenimizle KAR dergisi için yaptığımız, büyük kısmı henüz yayınlanmamış olan uzun söyleşimizden birkaç bölümü sizlerle paylaşmak istiyorum.

“AHLAT AĞACI” İLE DERS KİTABINDA

Şiir için “Aslında çirkinliklerle savaşır. Şiir dünyayı daha güzel yapma, ufku genişletme, yolu yürünür hale getirmeye çalışır,” diyen Başaran’ın ilk kitabı “Ahlat Ağacı”dır.

“Ahlat Ağacı” şiirini nasıl yazdığını “1945 yazıydı, tatile çıkmıştık. Evimizin önünde, sundurmanın dibine uzanmış yazmıştım” şeklinde anlatmıştı:

Eşin dostun yaşıyor bak bahçelerde

Sen çıplak bir doruğun üzerindesin

Tam rüzgârın engini sardığı yerde

Bazan öyle yakın geçer ki kayan yıldızlar

Halini soruverecekler sanırsın

Dağılır üstündeki yeşil suskunluk

Umutla kımıldanırsın

Başaran’ın 20 yaşındayken yazdığı bu şiiri, o günlerde Cahit Külebi, Melih Cevdet, Orhan Veli, Oktay Rıfat ve Ziya Osman’ın şiirlerinin olduğu lise sonlar için hazırlanan ders kitabına da alınır.

Başaran, Literatür Yayınları’nın yayınlayacağı ilk kitaplardan birisi olan “Memetçik Memet”ten söz açıldığında “Filmi yapılsa çok iyi olur, ama kim yapacak? Vedat Türkali de ‘Bu kitabın içinde öyle filmlik yerler var ki…’ demişti” deyip eklemişti: “Ama yürek ister.”

Söyleşiyi yaptığımız dönemde öğretmenimizin yeni baskısı yapılmayan, yayınlanmayı bekleyen dosyaları bulunuyordu.

Öğretmenimize kitaplarının bir kısmının yayınlanmamasıyla ilgili soruma verdiği yanıtı yorumsuz veriyorum: “Bugün Türkiye kültür çölü haline geldi. Yalnız benim değil ki, bütün Türkiye öyle bugün… Büyük sermayenin eline geçti yazın. Onlar basarsa kitabını basılır. Basmazsa basılmaz… Yani büyük sermaye, kapitalizm egemen artık. Kapitalist de çok satacağını bilirse basar. Kapitalizmin esası odur.”

OKURLA BAŞARAN ARASINDA KÖPRÜ OLMAK

Ve Başaran’ın kitapları Literatür Yayınları tarafından yayınlanıyor artık.

Başaran’ın torunu Güneş Özayten de düşüncelerini paylaştı bizimle.

Özayten, Literatür Yayınları’nın kitapların yeni baskılarını yayınlayarak çok önemli bir işe imza attığını belirterek, “Okurla Başaran arasında yeniden köprü olmak, hatta genç okur kitlesinin Büyükbabamın kitaplarıyla belki ilk defa tanışacak olması bu işin en önemli noktası. Elbette ki Sabahattin Eyüboğlu’nu, Ferit Oğuz Bayır’ı, Nâzım Hikmet’i, Aşık Veysel’i, Sabahattin Ali’yi ve hayatında rol oynayan ya da eserleriyle tanıştığı nice ismi bir kez daha tanıyacaklar. Geri planda ise, bir kez daha Hacı Bektaş Veli ile, Pir Sultan Abdal ile, Karacaoğlan ile, Dadaloğlu ile, Homeros ile, Troya ile söyleşecekler. Avşar kızı olduğu için Karacaoğlan’ın ‘incecikten bir kar yağar tozar Elif.. Elif deyu..’ dizesinden etkilenerek eserlerinde Elif dediği, kendisi gibi köy enstitülü öğretmen aşkı Anneannem Hatun Birsen’i tanıyacaklar,” diyor.

Özayten, büyükbabası Başaran’ın Türk eğitim tarihinde yeri doldurulamayan, Cumhuriyetin en büyük hamlelerinden biri olan Köy Enstitülerinin yetiştirdiği bir köy çocuğu, bir aydın, bir öğretmen olmasının yanı sıra bir sanatçı, doğduğu toprakların, Trakya’nın sesi olduğunu ifade ediyor ve ekliyor: “Bütün bu duyarlılıklarının yanı sıra okur, Başaran’ın dünyasına girdiğinde, ilkin doğup büyüdüğü Trakya toprağının göçler, yıkımlarla dolu çileli geçmişine, annesinin söylediği yanık Rumeli türkülerinin kalbinde bıraktığı tınıya, zorlu okuma uğraşısına tanık olacaktır. Nitekim her Köy Enstitüsü gibi Kepirtepe Köy Enstitüsü de Trakya köylüsü ve Başaranlar için umut olmuştur. Enstitünün ismi bile, bu çileli toprağın kaderinin bir özetidir adeta. Trakya’nın bağrından çıkan bir haykırıştır.”

“UNUTTUKLARIMIZI HATIRLAMAK”

Literatür Yayınları Genel Yayın Yönetmeni Kenan Kocatürk ise yaptığı değerlendirmede köy enstitülerinin aydınlanmacılığın en önemli kurumlarından olduğunu söyledi.

“Çok kısıtlı olanaklarla enstitülü öğrencilerin sıklıkla kitap okumaları, yazma ve çizmeye özendirilmeleri çok kapsamlı, bugün hala aşılamamış bir eğitim öğretim programıdır,” değerlendirmesini yapan Kocatürk, “Bizim çalışmamız unutulmayı yüz tutmuş değerlerimizin hatırlanması ve unutulmaması için küçük bir çabadır,” dedi.

Pandemi günlerinde çalışmalarını mümkün mertebe aksatmadan sürdürmek istediklerini söyleyen Kocatürk, “Yakın zamanda unutulmaması için enstitülü yazarlarımızın yayınlayacağımız kitaplarının müjdelerini duyuracağız. Köy Enstitülü yazarlarımızı bir görev ve bir vefa borcu olarak tekrar gündeme getirip, kitaplarını yayımlarken ‘Unuttuklarımızı hatırlamak için Fakir Baykurt’la yeniden…’ diyerek yola çıkıp Talip Apaydın, Mahmut Makal’ın yanına Mehmet Başaran’ı da eklemenin mutluluğunu yaşıyoruz,” diye konuştu.

Paylaşın: